Pasaportun Tarihçesi
PASAPORTUN TARİHÇESİ
Seyahat etmeye başladığımızdan beri resmi makamlarla doğal olarak ,gerek vize, gerek pasaport ,yurt dışı çıkış harcı ,pasaport kontrol vs. gibi nedenlerle bir şekilde yurt içinde ya da yurt dışında iletişime girmek zorunda olduk bir çok seyahatsever gibi.
Zaman zaman da ülkelere giriş çıkışlarda yaşadığımız tatlı tatsız olaylar bizi “Pasaport niye var yahu” ile “İyi ki pasaport var ha” cümleleri arasında götürüp getirdi.
Pasaportlarımızı otelde unuttuğumuz, kaybettiğimiz, yeşil pasaportun keyfini çıkardığımız ya da “off ya yeşil pasaport asıl bizi zorladı” dediğimiz yerler oldu.
Tüm bu süreçler yaşanırken pasaport tarihi , ilk çıkış yeri, neden uygulandı, ilk nerede uygulandı, bizim ülkemizde durum ne gibi sorulara da kafamıza takıldı durdu malum…
En son çok tatlı bir deri firmasından “pasaportluk hediye edelim size” şeklinde tatlı bir teklif de gelince, keyifle kabul etmenin yanında şu pasaport ve tarihçesi ile ilgili bir de yazı derleyip hazırlayalım dedik sizlere…Artık bir çok siteye girmeden, şuracıktan tek tuşla bir çok şeyi öğrenebileceksiniz…Bu arada interneti baya bir kolaçan ettik ve hakikaten çok emek verilen, araştırılarak hazırlanmış yazılar bulduk. Kaynakları yazı sonunda belirteceğiz… Herkesin ellerine, emeğine sağlık.
⊕ KELİME ANLAMI:
Pasaport sözcüğünün kökeni Fransızcadan gelmekte olup, passe ”geç” ve porto “liman” sözcüklerinin bileşiminden türemiştir. Ünlü Fransa Kralı XIV. Louis XIV, en sevdiği insanlara “passe port” adı verilen kişisel imzalı bir seyahat belgesi sunmayı uygun görmüşler. Bu kelime tam anlamıyla “bir limanı geçmek” anlamına geliyormuş. O zamanlar, seyahatlerin çoğu gemiler tarafından yapılması dolayısıyla bu isim verilmiş. Diğer kaynaklar, Fransızca’daki “limanların” şehir kapıları anlamına geldiğinden bahsetmektedir. Bilginler, bu kelimelerin aslında pasaportun ismine ilham verdiğinden emin değiller, ancak yine de limanlar veya kapılar aracılığıyla seyahat etmek için bir pasaporta ihtiyaç duyuluyormuş.
Eski zamanlarda pasaportlar ve vizeler neredeyse aynı şeylerdi. Sadece bir seyahat belgesine ihtiyaç vardı ve biz yerel halklar ancak bir çeşit imparator olsaydık onu elde edebilme hakkına sahipmişiz. Yerel halkın bu avantajı yokmuş. Ancak doğal olarak bazı istisnalar varmış.
⊕ İLK PASAPORT :
Bir seyahat belgesine dair bilinen ilk referans İbranice İncil’de bulunuyormuş.
Pasaportlara yapılan en erken referanslardan biri M.Ö 450’de olmuştur. Antik İran’lı Kral Artaxerxes’e hizmet eden Nehemya, Filistin’in güneyi boyunca ilerlemek için “nehrin ötesindeki yöneticilerin” kendisine güvenli bir şekilde geçiş vermesi adına Kral’dan belge ister. Kral, güvenli bir şekilde geçmesi için Nehemya’ya bir mektup vermiştir ve bugün halen Kanada pasaportlarında benzer bir mektup bulunmaktadır. Nehemya’nın mektubunda olduğu gibi, pasaport sahibi için güvenli bir geçiş ve koruma istenmektedir. Yani pasaport günümüzdeki anlamı olan “güvenli geçiş ve koruma” yı o zaman kazanmıştır diyebiliriz.
Fransa Kralı XIV. Louis döneminde ise, M.Ö. 450 yılında yazılan ve pasaport yerine geçen mektuplar popülerlik kazanmıştır. Kral kişisel olarak imzaladığı, o dönem seyahatlerin yaygın olarak denizden yapılması dolayısıyla “liman geçiş” mühürlü mektuplarıyla üst düzey mahkeme üyelerinin serbest ve güvenli şekilde seyahat etmelerini sağlamış.
Kral XIV. Louis’in 70 yılı aşkın hükümdarlığı döneminde neredeyse tüm Avrupa ülkeleri pasaportların verilmesi için gerekli sistemleri kurmuşlardır. Böylece, vatandaşı oldukları ülkelerin yanında, ziyaret etmek istedikleri ülkelerden de vize alabilmeleri adına gerekli, günümüz sisteminin temelleri atılmıştır.
⊕ OSMANLI İMPARATORLUĞU VE İSLAMİ HİLAFETTE PASAPORT:
İslami Hilafet’in orta çağları boyunca, ödenen vergiler için verilen makbuzlar pasaport olarak kabul edilmiş. ”Bara’a” denilen bu belge ile Halifeliğin vatandaşları tüm karada seyahat edebilirmiş.
Ülkemizde ise pasaport ilk olarak, Osmanlı İmparatorluğu döneminde 1808’li yıllarda yurt dışı gezileri için II.Mahmut döneminde çıkarılmıştır.
O döneme kadar Osmanlı halkı, gidecekleri ülkelerden o ülkeye ait pasaport alırlardı ve Türk Elçileri de bu uygulamaya tabii tutulurdu. Bu durum Osmanlı Devleti için alçaltıcı bir durumdu. II.Mahmut bir düzenleme yaparak 3 farklı pasaport uygulaması getirdi. Osmanlı tebaa ( İslam olan halk), raeya (Hristiyan olan halk ) ve sefere gidecekler için de Hariciye Nazırlığın’dan (Dışişleri Bakanlığı) pasaport verilmesi zorunluluğunu getirdi.
1838 tarihinde yurtdışına çıkacak olan Osmanlı vatandaşlarına Dış İşleri Bakanlığı tarafından Avrupa’daki kurallara uygun pasaport verilmeye başlandı. Osmanlı ülkesine girecek yabancılar da Avrupa şehirlerindeki Osmanlı konsolosluklarından vize alacaktı. Hatta o yüzyılda Osmanlı vatandaşı olmak pek itibarlıydı.
Bu uygulamayla birlikte yurt dışına seyahat yapacak Osmanlı vatandaşları artık pasaport kullanmaya başladılar. Bununla birlikte Osmanlı döneminde “Mürur Tezkeresi” adında bir iç pasaport vardı.
Mürur Tezkeresi Nedir?:
**Mürûr (ar.) geçme, geçiş + tezkere * (ar.) pusula, izin kâğıdı.
Pasaportun Osmanlıdaki atası diyebileceğimiz bu seyahat izinlerinin Osmanlı Devleti’ndeki ilk örneği Fatih Sultan Mehmet’in il can mektubeleridir.
Sultan 2. Mahmut döneminde ise Balkanlardan ve Anadolu’dan gelecek kişilerin ilgili kent(genelde İstanbul) yöneticilerinden almak zorunda oldukları dahili pasaport diyebileceğimiz giriş belgesidir. İkinci Mahmut döneminde amaçlar “İhtisab Ağalığı Nizamnamesi’nde” (1826) açıkça belirtilmiştir.
Ülke içinde seyahat edebilmek, ve özellikle İstanbul’a gidebilmek için alınması gereken ve ve mahalli yöneticilerden alınan bir belgeydi.
Amaç ve kapsam mevcut konjonktüre göre farklılaşmakla (+/-) birlikte genel olarak, ,
- Mahmut’un İstanbul’a yapılan göçler için aldığı
- İsyancıları ve silahlı kişileri belirlemektir.
- Vergiyi denetlemek,
- İstanbul’a doğru artan göç hareketini kısıtlamak
- İç güvenliği sağlamak,
- Halkı kontrol etmek
- Gelişigüzel yerleşimleri engellemek,
- Vergi yükümlülüğünden kaçışı önlemek,
- Kaçak işçi ve işsiz akınını engellemek gibi önlemleri aktif hale getirmek içindi.
*Yukarıdaki maddelere ek olarak işsiz, başı boş kimseler ve yeniçeriler İstanbul’dan uzaklaştırılmaya çalışılmıştır.
*Ayrıca 1841’den sonra İstanbul’a gelenlere, iş buluncaya kadar, kentte hatırlı bir kişinin kendilerine kefil olması zorunluluğu da getirilmişti .
Sınırlar içindeki hiçbir seyahat izinsiz gerçekleşemeyecekti. Kural Osmanlıyı ziyaret etmek isteyen pasaport sahibi yabancılar için de geçerliydi.
Nalan Turna Hoca’nın “Seyahat, Göç ve Asayiş Belgeleri” kitabına göre;
”Mürûr Tezkeresi aslında 19. Yüzyıl sürecindeki ihtiyaçlarla gözetleme pratiklerinin ürünüdür. Bu uygulamayla devlet;
- Siyasi şahıs
- Elit şahıs
- Eşkâl tespit etme
- Bireyi tanımlayarak onu kategorize etme
- Hakkında bilgi depolama gibi, imkânlar da elde etmiştir.
*Bazı iskelelere uğrayan gemilerde köprü ve geçitlerden geçerken ve hayvan sürüleri için alınan müruriye resmini belgelemek için de ilgili kişilere mürur tezkiresi verilirdi.
Bir yıl için geçerli olan mürur tezkerelerinde kişinin ;
- Eşkal bilgileri,
- Sağlık durumu,
- Seyahat amacı,
- Mesleği,
- Geldiği- gideceği yer,
- Silahının olup olmadığı yazılıdır…
Bir Pasaport Örneği(Mürur Tezkeresi)
- Adet : 18 dâhile mahsustur
- cilt : 10
- Mahall-i azimet ve ahvali
- İsmi : Saadetlû Mehmed Salih Paşa
- Mahall-i velâdeti : kerkuk kasabası
- Mahall-i ikameti : Korya
- Sanatı : Meclis-i meb’usan âzâsı
- Pederinin ismi ve mahall-i veladeti : Abdullah Bey /Kerkük
- Mahall-i azimeti: Dersaadet
- Tabiiyeti : Devlet-i Aliyye-i Osmâniyye
- Mezhebi: İslam
- Üçyüzyirmialtı senesinde (pul ve mühür) kerkük sancağı nüfus memuriyeti
Eşgali
- Sinn (yaşı) : Yetmişbir
- Boy : Uzun
- Göz: Siyah
- Burun: Adeta
- Ağız: Keza
- Bıyık : Ak
- Çene: Yumru
- Çehre: Müdevver
- Renk: Buğday
- Alamet-i fârika-i
- Sabite: Tam
- Meşrutiyet’in ilan edilmesinden (1908) sonra kişisel özgürlüğe aykırı olduğu gerekçesiyle kaldırılmıştır.
⊕ PASAPORTUN GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE SERÜVENİ:
19.yüzyıl ortaları itibariyle demiryolu ulaşımının popülerlik kazanması Avrupa’da turizm patlamasına yol açmış, pasaport ve vize uygulamalarında tam anlamıyla bir dönüm noktası yaşanmıştır.
İngiltere Kralı V. Henry hükümdarlığına kadar ,pasaportlar gerçek formlarını almamıştı. V.Henryden genellikle ilk pasaportun yaratıcısı olarak bahsedilmektedir. Daha kesin olan şey, tarihte ilk kez “pasaport” sözcüğünün 1414’te yayınlanan bir Parlamento Yasasında yazılı olarak geçtiğidir.
Trenlerin 19. yüzyıldaki popülerliği ve çok sayıda gezgin olması nedeniyle, Avrupa pasaportu ve vize sistemi bir çöküş yaşamıştır.
1861 yılına gelindiğinde Fransa Hükümeti pasaport ve vize uygulamalarını kaldırmış, birçok Avrupa ülkesi de bunu izlemiştir.
1914 yılında ise 1.Dünya Savaşı’nın patlak vermesiyle uluslararası güvenlik endişelerini gün yüzüne çıkarmış, böylece pasaport ve vizeler “geçici” önlem olarak tekrar uygulamaya konulmuştur.
1920 yılında Paris’te Milletler Cemiyeti tarafından düzenlenen “Pasaportlar” konulu konferans sonunda, bu seyahat belgesi hakkında bazı kurallar koyulmuştur. Her ne kadar pasaport standardizasyonunun nihayet tam olarak gerçekleştiği ’80’ler değilse de ,bu konuda netleşen kanunlar ilk kez oluşmuştur.
Pasaportlar tarih boyunca sürekli geliştirilmiş, elle yazılmış referans mektuplarından, kitapçıklara, günümüzde ise mikroçip barındıran belgelere dönüşmüşlerdir.
20.yüzyılda düzenlenen (1920, 1926 and 1947) uluslararası pasaport konferansları pasaportların günümüzdeki modern formuna geliştirilmesinde önemli rol oynamıştır. 1920 konferansında alınan kararlar pasaportların kitapçık şeklinde ve en az 2 dilde düzenlenmesini (biri mutlaka Fransızca olmalıydı), en az 2 ve tercihen 5 yıl geçerli olacak şekilde verilmelerini sağlamıştır. Günümüzde ise standart pasaportlar, -Ad,Soyad ve Doğum Tarihi- gibi tanımlayıcı bilgiler içerir. Pasaportlarda bulunan mikro çipler sayesinde bilgiler biyometrik olarak işlenir ve böylece özel cihazlar aracılığıyla okunabilir hale getirilir. Bu sistem pasaportları daha güvenli hale getirmiş ve sahtecilikleri asgari düzeye indirmiştir.
5 Nisan 2017 tarihi itibarıyle
96 ülke biyometrik pasaport sistemine geçmiştir.
Makine tarafından okunabilen pasaportlar Uluslararası Sivil Havacılık Organizasyonu (ICAO) standartlarına uygun olarak geliştirilmiştir. Böylece pasaportlar küçülmüş, kişisel bilgiler, fotoğraf ve pasaport detayları lamine şekilde uygulanarak sahtecilikler asgariye indirilmiştir.
Pasaportların yalnızca makine tarafından okunabilen özel kısmında ise kişisel bilgiler ile pasaport detayları tekrar edilerek, güvenlik noktalarında taratılıp kontrol edilmeleri sağlanmıştır. 1990’ların başı itibariyle pasaportlarda uygulanan güvenlik önlemleri artırılmış, ve işleme kuralları giderek daha katı hale getirilmiş, replikasyon ve sahtecilikleri önlemek adına ülkeler özgün bazı özellikleri pasaportlarına entegre etmeye yönelmişlerdir.
- yüzyılla birlikte, pasaportlarda yeni bir teknoloji uygulanmaya başlamış, böylece kişinin fotoğrafının pasaportun kimlik sayfasına dijital olarak basılmasını, bazı holografik görseller ile pasaport sahibinin yalnızca ultraviyole ışınlarında görünen fotoğrafının ikinci kopyasının pasaportlara uygulanabilmesini sağlamıştır. Dünya genelinde ülkelerin giderek artan düzeyde aldıkları tüm bu önlemler uluslararası dolaşımda güvenliğin sürdürülmesi kapsamında pasaportun önemini yansıtmaktadır.
2010 yıllarının başlarında ise
“e-pasaport” olarak adlandırılan, en son teknoloji “yeni nesil” pasaportlar uygulamaya konulmuş, pasaport defterlerine yüklenen elektronik çipler sayesinde sahteciliklere karşı daha sağlıklı koruma sağlanması ve uluslararası seyahat güvenliğinin en üst düzeye çıkarılması sağlanmıştır. Basit bir seyahat tezkeresi olarak başlangıcından itibaren sürekli geliştirilen pasaport günümüzde uluslararası seyahatte en önemli kimlik belgesi haline gelmiştir. Günümüzde, herkesin(Kuzey Kore hariç) seyahat etme özgürlüğü var, ama aynı zamanda pasaport ve vizelerin yanı sıra uyulması gereken çok sayıda düzenlemeye sahibiz.
- Umarız yazımızdan faydalandınız. Tecrübelerimiz doğrultusunda ve yenilenen kanunlarla, dünyada ya da ülkemizde yaşanan yeni pasaport uygulamaları ile bilgilerimiz arttıkça yazımızda güncellenecektir.
- Ancak daha ayrıntılı bilgi bulmak isterseniz bizim de yararlandığımız aşağıdaki kaynaklara yönelmenizi öneririz. Keyifli okumalar dileriz efendim
KAYNAK:
Seyahat GöÇ ve Asayiş belgeleri/ Nalan Turna
EKŞİ SÖZLÜK
Nizamettin Nefçi Kolleksiyonu
